Jose Antonio Iribarren, Donostialdeko ESIko Gaixotasun Infekziosoen Unitateko zerbitzuburua: «udazkenean zer gertatuko den ziur ez dakigunez, funtsezkoa izango da gripearen aurkako txertoa jartzea, populazio zaurgarriari ez ezik, osasun-profesionalei ere bai, bereziki horiei».

Donostialdeko ESIko Gaixotasun Infekziosoen Unitatea izan da gure erakundean koronabirusari aurre egiteko osasun-jardueraren oinarrietako bat. Unitate hori izan zen, hain zuzen ere, lehenetako bat pandemiaren helmena sumatzen, eta gaixotasun hori duten pertsonen tratamenduan aurreratuenetako bihurtu zen. Jose Antonio Iribarren Donostialdeko ESIko Gaixotasun Infekziosoen Unitateko zerbitzuburuarekin hitz egiteko zortea izan dugu eta funtsezko ikuspegia eman digu, ulertu ahal izateko gure erakundea nola jartzen den martxan horren korapilatsua den egoera bati aurre egiteko. Antolaketa, ezagutza, esperientzia eta profesionaltasuna dira, besteak beste, COVID-19aren eragina geldiarazten lagundu duten osagaietako batzuk unitate honetan; egindako lana jarraitua, diziplina anitzekoa eta taldekoa izan da, eta emaitza bikainak lortu dira horri esker.

 

Zer moduz zaudete, azken asteetan arrapaladan jardun ondoren?

Nahiko ondo. Oso hilabete bortitzak izan dira, eta orain normaltasun berri batera itzultzen saiatzen ari gara, bai kontsultan, bai ospitaleratzean. Espero dugu gertaeren bilakaerak oporrak normaltasun pixka batekin hartzeko aukera emango digula, pilak kargatu ahal izateko eguneroko bizitzarako… eta etor daitekeenerako.

 

Gaur egun, foku biziki lokalizatu batzuk ikusten ari gara. Jakina, ezin diogu erne egoteari utzi. Baina, zure ustez, birusaren azken astinaldien aurrean al gaude?

Kalean eta tabernetan ikusten ari garena ikusita, uste dut oso zuhurrak izan behar dugula eta errealitate berri batera ohitu behar garela, hots, birusak zirkulatzen jarraituko duela, nahiz eta ez hain modu bizian. Neurri handi batean, herritarren jarreraren araberakoa izango da hori horrela izatea edo, alderantziz, agerraldi handiagoak gertatzea. Egia da, halaber, orain, osasun publikoaren eta diagnosi-aukeren ikuspuntutik, pandemiaren hasieran baino askoz prestatuago gaudela (arnas klinika duten gaixo guztientzat PCRak eskuragarri daude Lehen Mailako Arretan, lehenengo 24 orduetan, gaixoak azkar identifikatzeko eta gaixoekin harremanetan izan diren pertsonak isolatzeko erizain aztarnariak ditugu, eta abar).

 

Nola jartzen da lanean horrelako unitate bat Txinan birus berri bat agertu dela jakiten denean?

Gure zerbitzuak goi-mailako isolamendu-unitate bat du bere ospitalizazio-solairuan, oso gaixotasun kutsakorrak eta heriotza-tasa handikoak dituzten ezohiko kasuetarako pentsatuta (gaixotasun hemorragiko biralak, bai inportatuak –ebola, Lassa sukarra, Marburg gaixotasuna, etab.–, eta bai bertakoak –Kongo-Krimeako sukar hemorragikoa–; arrisku handiko beste gaixotasun infekzioso batzuk, hala nola hegazti-gripearen edo MERS koronabirusaren kasu bakanduak, edota beste birus batzuenak, hala nola Nipah edo monkeypox birusenak). Horrek etengabeko prestakuntza izatera behartu gaitu azken urteotan, bai gaixotasun horien alderdi teorikoei dagokienez, bai, batez ere, maneiu praktikoari dagokionez (NBEak, laneko prozedura normalizatuak, etab.), eta, seguruenik alderdi garrantzitsuena dena, diziplina anitzeko talde-lanari dagokionez. Gainera, espainiar estatu osoko goi-mailako 6 isolamendu-unitate biltzen dituen sare informal bateko kide gara, eta horregatik, arreta berezia jartzen diogu gaixotasun berrien agerraldi orori.

Ildo horretatik, urtarrilaren 7an izan genuen Wuhango pneumonia-agerraldiaren berri, eta hurrengo egunetan jarraipena egin genuen; urtarrilaren 23an, Zerbitzu osoak BioDonostian egin zuen diziplina anitzeko saio bat aprobetxatuz, ordura arte ezagutzen zenaren berri eman zen; urtarrilaren 24an, Gaixotasun Infekzioso Berrien Aholku Batzordearen ezohiko bilera batean, besteak beste, gaixoak hasiera batean zer ospitaletan artatuko ziren zehaztu zen, orobat beharrezko NBEk zer ezaugarri izan behar zituzten. Urtarrilerako goi-mailako isolamendu-unitateetarako programatuta zegoen prestakuntza praktikoa aldatu genuen (aldizkako entrenamenduak egiten ditugu, normalean hilean behin), paziente horiei laguntzeko zehaztutako NBErekin entrenatzeko. Urtarrilaren 26an, lehen paziente susmagarria ospitaleratu zen, gure Mikrobiologia Laborategian oraindik PCRrik ez genuenean; beraz, lagina Carlos III.a Institutura bidali zen; baina emaitza negatiboa izan zen eta gaixoari alta eman zitzaion urtarrilaren 28an.  Urtarrilaren 31n, ospitaleko Arreta Zuzendaritzak informazio- eta prestakuntza-bilera baterako deia egin zien zenbait zerbitzuri (Larrialdiak, Pneumologia, Barne Medikuntza, Mikrobiologia, Pediatria, Prebentzioa, Laneko Osasuna, Infekziosoak, eta abar). Bilera horretatik, hasierako erabakiak eta gaixoaren ESI barruko maneiuaren zenbait bertsio atera ziren.

 

COVID-19a eragiten duen birusa oso kutsakorra da eta arnas bidez transmititzen da; birus perfektua da?

Aspalditik dakigu pandemia bat eragiteko aukera gehien dituzten birusak arnasbideetako infekzioak eragiten dituztenak direla, eta, kinieletan, pronostikoetan beti goiko posizioetan ageri da influentza birusa, sasoiko gripe arrunta ez ezik, aldian behin, gripe-pandemiak ere eragiten dituena. Pandemia horietako batzuk larriak izan dira (adibidez, 1918ko gripea, «gripe espainiarra» izen okerra hartu zuena eta 50-100 milioi hildako eragin zituena), eta beste batzuk, berriz, ez hainbeste (hala nola, 2009ko H1N1 birusak sortutakoa). Hain zuzen ere, 2005ean, H5N1 hegazti-gripearen kasu batzuen ondorioz (hegaztien birusak gizakira «salto» egin zuen, eta gizakien artean nolabait transmititzeko gai ere izan zen, % 50eko heriotza-tasa izanik), kontingentzia-plan bat egin zen gure ospitalean, eta erabilgarria izan da plan hori gaur egun. Koronabirusek (COVID-19aren birusa ere familia hartakoa da), arnas infekzioak eragiten dituzte, eta agerraldia izan zuten 2002-2003an ere, familia horretako birus berri batek Asiako hego-ekialdean sortutako epidemia batean: SARS-CoV-1 birusa izan zen hura. Birus horrek ia 10.000 pertsona gaixotu zituen eta gaixo «inportatuak» egon ziren mendebaldeko herrialdeetan ere, batez ere Kanadan, eta agerraldiak izan ziren ospitaleetan, osasun-langileei ere eragin zietenak. Ia % 10eko heriotza-tasarekin, epidemia hura geldiarazi egin ahal izan zen hilabete batzuetan, zenbait neurriren bidez, eta lagungarria izan zen kasu guztiak sintomatikoak izatea eta kutsagarritasun handiena hasieran ez gertatzea —gaur egun gertatzen den ez bezala—; kasu hartan, gaixotasunaren lehen astea aurreratuta zegoenean zen kutsagarrien. 2012an, familia bereko beste birus bat, MERS koronabirusa, agertu zen Arabiako penintsulan, eta 2.000 kasu baino gehiago eragin ditu gaur arte. Zorionez, transmisio-ahalmen txikiagoa du, baina agerraldi garrantzitsu bat gertatu zen Hego Korean inportatutako kasu baten ondoren. Ikusi dugunez, birus honek ezaugarri berezi batzuk ditu, eta primeran hurbiltzen dute zuk adierazi duzun horretara: proportzio handi bat dago (ziurrenik, kasuen 1/3 baino gehiago) gaixotasuna modu asintomatikoan garatzen duena, baina kutsatzeko ahalmen osoa mantentzen duena; transmisioa oso eraginkorra da kontaktuaren eta tanten bidez, gripearen birusarekin gertatzen den bezala, eta, gainera, erdeinagarria ez den proportzio batean, ospitaleratzeko beharra eragiten duen manifestazio klinikoa egoten da.

 

Zer dakigu orain birusari buruz, duela aste batzuk ez genekienik?

Esan bezala, garrantzitsua izan zen jakitea birusa sintomen aurreko fasean transmititu zitekeela (sintomak hasi baino 2-3 egun lehenago arte), edo kasuen proportzio bat, kontuan hartzeko modukoa (1/3), asintomatikoa dela. Maila klinikoan, pixkanaka ikasi genuen gaixo batzuek hanturazko erantzuna garatzen dutela gaixotasunaren bigarren astean, eta horrek eragiten ziela arnas gutxiegitasuna, kasu askotan zainketa intentsiboak behar izateraino; eta ikasi dugu tratamendu immunomodulatzaile / antiinflamatorio batzuk modu goiztiarragoan erabili behar direla, lehen erabiltzen genuena baino, eboluzio hori saihesteko. Bestalde, zenbait antibiralen eraginkortasuna aztertzen duten ikerketak agertzen ari dira (jada erabili ditugunak, birus honen edo antzeko beste birus batzuen aurrean duten «in vitro» jarduerarengatik), eta haien litekeen rol terapeutikoa eta erabiltzeko unea zehazten ari dira: hala, gaur egun badakigu ospitaleratutako pazienteei antibiralak emandakoan, funtzionatuz gero, aukera gehiago dagoela lehenengo astean edo gaixotasunaren bigarren astearen hasieran funtziona dezaten; badakigu hidroxiklorokina ez dela eraginkorra; remdesivirrek nolabaiteko jarduera bat baduela (suspertze-denbora laburtzen du eta ospitalizazio-egunak murrizten ditu, nahiz eta ez duen eragin handirik frogatu heriotza-tasan); edo lopinavir / ritonavirrek ez duela funtzionatzen, berandu erabiliz gero. Elkarrizketa hau egiten ari garen bitartean, hidroxiklorokina eraginkorra ez dela frogatu zuen auskazko saiakuntza klinikoaren arduradunek prentsa-ohar bat argitaratu dute (artikulua oraindik ez dago eskuragarri aztertzeko), esanez dexametasonak murriztu egiten duela oxigenoa behar duten paziente ospitaleratuen heriotza-tasa. Azkenik, oso garrantzitsua da den gauza bat: aste batzuetan ospitaleko baliabideen (baliabide fisikoak eta giza baliabideak) zati handi bat erabili behar izan dugu COVID pazienteak artatzeko, nahiz eta Ministerioak egindako seroprebalentzia-azterketaren arabera, Gipuzkoako biztanleen % 3 baino ez den infektatu. Beraz, jakin behar dugu gipuzkoar gehien-gehienak oraindik ere gaitzikorrak direla, eta bigarren bolada baterako prestatu behar gara.

 

Zer da errazagoa lehenbizi tratamendu bat edo txerto bat iristea?

Zaila da esatea. Orain arte, antibiral gisa probatu diren tratamenduak SARS-CoV-2aren aurrean, edo horren antzekoak diren SARS-CoV-1 edo MERS birusen aurrean, nolabaiteko in vitro jarduera erakutsi duten botikekin egin dira. Batzuk, hala nola hidroxiklorokina, “erori” egin dira saiakuntza kliniko batean zorrotz testatu direnean; beste batzuek, berriz, eraginkortasun erlatiboa baino ez dute frogatu. Hanturaren kontrako botikak erabiltzeari dagokionez, Txinan tocilizumab hartu zuten hogei bat pazienterekin egindako atzera begirako azterketa txiki batetik abiatuta, praktika klinikoan ikasi dugu pixkanaka. Dexametasonaren, hanturaren aurkako botika baten, erabilgarritasuna ezagutu berri da. Gaur egun, OMEren saiakuntza klinikoen erregistroan, COVID-19ari lotutako 1.400 saiakuntza kliniko baino gehiago daude (ez guztiak, baina bai asko, botikei loturikoak), eta litekeena da farmako batzuek nolabaiteko eraginkortasuna frogatzea eta konbinatu egin behar izatea. Txertoei dagokienez, ehun baino gehiago ari dira ikertzen; horietako bi III. ikerketa-fasean daude (azken fasea) eta zazpi, II. fasean. Ahalegin handia egiten ari da eta espero dut laster helduko garela helmugara.

 

Nola jokatzen da pandemiaren lehen uneetan? Kontingentzia-planak nola jartzen dira abian, nola berrantolatzen eta prestatzen dira unitatea eta ospitalea…?

Uste dut garrantzitsua dela nabarmentzea, zerbitzu bakoitzaren kontingentzia-planez gain, funtsezkoa dela ospitaleko kontingentzia-plan bat egotea. Ildo horretan, Ospitaleko Zuzendaritza ospitaleko kontingentzia-plan orokor batean aritu zen lanean urtarrilean eta otsailean, 2005ean hegazti-gripearen ondoriozko pandemia potentzial baterako prestatutako kontingentzia-plana oinarri hartuta.

Zerbitzuari dagokionez, gure lehen urratsa Zerbitzuko langile guztiei informazioa eta prestakuntza espezifikoa ematea izan zen. Gainera, kontingentzia-plan bat egin genuen eta, horren arabera, hasiera batean, presio negatiboko gela libre bat genuen balizko kasu baterako. Zerbitzuaren kontingentzia-planak zenbait bertsio izan zituen, eta, bigarren bertsioan, hedapen-plan progresibo bat aurreikusten zen, baina gertaeren eboluzioaren araberako abiaduran, ospitalizazio-solairua ez-COVID/COVID solairu misto bihurtzeko moduan, eremuen arteko bereizketa fisikoarekin, harik eta eremuaren okupazioak eremu horiek erabat COVID bihurtu arte. Otsailean alderdi asko prestatu genituen, eta ospitaleari dagokionez, pazientearen maneiuari buruzko dokumentua nabarmentzen da; Zerbitzuari dagokionez, berriz, Mikrobiologiarekin lankidetzan, PCRak egiteko lagin orofaringeoak hartzeko ekipo bat jarri genuen martxan, pandemiaren lehenengo asteetan etxean laginak modu ordenatuan hartzea ahalbidetu zuena. Otsaileko azken astean eta martxoko lehen bi asteetan ere, Zerbitzua barne-mailan prestatzen jarraitzeaz gainera, lankidetza estuan jardun genuen Osasun Publikoarekin, paziente susmagarriei edo diagnostikatu berriei buruzko erabakiak hartzen laguntzeko. Horri esker, zalantzarik gabe, ospitaleratze ugari (edo gutxienez Larrialdietara joatea) saihestu genituen. Gainera, martxoko lehen astean Integrazio Zuzendaritzarekin aritu ginen lankidetzan, lehen fase honetan, Lehen mailako Arretako talde profesional espezifiko batek infektatutako gaixoak etxean artatzeko protokoloa ezartzeko.

Azkenik, martxoaren 3an sartu zen lehen pazientea, martxoaren 9an, bigarrena; martxoaren 12an, hirugarrena; martxoaren 14an, 4.a; eta martxoaren 16tik 18ra bitartean gure solairua guztiz bete zen, eta Amarako 4. solairuaren okupazioa ere hasi zen, hasieran gela batzuk eta, azkenik, solairu osoa.

Lehen aipatu dudan kontingentzia-planean, langileak zenbait lanetan banatzea ere planifikatu genuen. Alde horretatik, hasiera-hasieran, langileen antolaketa diseinatu genuen: erizaintzan eta erizaintzako laguntzaileetan, beren burua eskaini zuten langileekin; medikuen artean, COVIDaz bestelako jarduera guztia telelanean ziharduen mediku baten eta mediku presentzial baten (beteranoena) esku utzi genuen; horiek, barne-medikuntzako egoiliar errotatzaile batekin eta kontsultako erizainarekin lankidetzan, COVIDaz bestelako ospitaleratze-jarduera osoaz eta kontsulta «sostengatzeaz» arduratu ziren (GIB infekzioa duten 1.500 pazientetik gorako taldea dugu, aldian behin ikusten duguna). Zerbitzuko gainerako kideek, bi langile berrik barne (trebetasunez egindako gauzetako bat Arreta Zuzendaritzak eta Langileen Zuzendaritzak kontratuetarako emandako ikuspegia izan da), COVID gaixoekin jardun genuen, modu honetan: mediku bat arratsaldez; gure solairuan 2 mediku geratu ginen gure solairuko COVID gaixoak artatzeko; beste bi mediku AMARA 4. solairuko gaixoak ikustera joan ziren, eta beste bi, berriz, AMARA 3. solairura, solairu horiek ireki zirenean (gaixoak barne-medikuntzako bi medikurekin banatuta 4. solairuan eta beste birekin, 3. solairuan).

Espazio fisikoari dagokionez, gaixoak jaso aurretik, lan-sistema bat diseinatu genuen, solairuko gune “garbiak / zikinak” seinaleztatuz (Prebentzio Medikuntzarekin lankidetzan). Hala, ospitaleratutako pazienteen arreta NBEetan nabarmen aurreztuz eman genezakeen.

 

Zein izan dira pandemiaren unerik gogorrenak zure zerbitzuan?

Bueno, une asko egon dira, txarrak ere izan dira, baina onak ere bai —ezin dut ahaztu goi-mailako isolamendu-unitatean gurekin trebatu ohi ziren zerrenda espezifikoetako zenbait erizain eta erizaintzako laguntzailek beren burua eskaini zutela gure ospitalizazio-langileria eta etxean laginak hartzeko langileria indartzeko, pandemiaren hasieran —erizain horiek hasi ziren lan horietan—. Halaber, beste espezialitate batzuetako lankideek azkar eskaini zuten beren burua (eta etorri ziren) laguntzera eta gurekin ikastera —batzuetan guk gehiago ikasi genuen haiengandik…—, epidemiak “adituen” (infektologoak, barne-medikuntzako medikuak, pneumologoak…) solairuak gainezkatzen bazituen ere, edo beste zerbitzu batzuekiko lankidetza bikaina, bereziki Mikrobiologia edo Prebentzio Medikuntza, Farmazia… zerbitzuekin, behar izan zenean.  Une txarrak gogoratu behar badira, nik 3 edo 4 grabatuta ditut:

– otsailaren 28an, arratsaldez, Txagorritxuko lankide eta lagun batek deitu zidanean bere zerbitzuko bi mediku diagnostikatu berri zituztela esateko: Gasteizko agerraldiaren hasiera zen, eta, goiz hartan bertan Gipuzkoan izan zen lehen gaixoaren diagnostikoarekin batera, “irteerako pistola-tiroa” izan zen: hemen zegoen jada.

– otsailaren 29an, larunbatean, gauean, Cilla doktoreak, mikrobiologoak, deitu zidan PCRrako hartutako lagin orofaringeo baten emaitza (errepikatua) emateko. Zenbait egun sukar eta eztularekin zeramatzan Zerbitzuko lankide bati egin genion: E geneak positibo eman zuen, eta martxoaren 1ean, igandean, beste lagin baten bidez infekzioa baieztatu zen.

– martxoaren 18an oraindik 24 paziente zeuden ingresatuta (17 gure solairuan, 5 AMARAko 4. solairuan eta 2 Intentsiboetan). Arratsaldeko medikuak eta ikuskatzaileak deitu zidaten esateko Zuzendariordetzatik eta Prebentzio Zerbitzutik pasatu zirela aipatzeko FFP2 maskara-eskasia zegoela, eta gaixoen arretan maskara kirurgikoak erabiltzeari lehentasuna eman behar zitzaiola. Arratsalde osoa eman genuen hitz egiten, gertuko eta Madrilgo beste ospitale batzuetan nola egin zuten zehaztu nahian, une horretan ospitaleratutako pazienteak estratifikatzen saiatuz, eztularen arabera… gaueko txandakoei egoera azaldu arte geratu ginen… eta azkenean, nolabaiteko asmamenez konpondu ahal izan genuen… eta material gehiago iritsi zenean. Gainera, krisi hartatik atera zen betaurrekoen ordez modu orokorrean pantaila fazialak (orain hain arruntak) erabiltzeko aukera, bi abantaila nagusi baitzituen: berrerabilgarriak ziren, garbitu ondoren, eta… asko zeuden, goi-mailako isolamendu-unitatean erabiltzeko erosi zirelako.

-martxoaren 29an, ospitaleratutako gaixoen kopurua 4 egunetik behin bikoizten zela ikusi nuenean: esan dudan bezala, martxoaren 18an 17 gaixo bakarrik zeuden ingresatuta; 21ean 48 zeuden; 25ean, 100 ziren; eta 29an, 213. Gogoan dut asteburu horretan mezu bat bidali nuela Zuzendaritzara, eskain genitzakeen langileen planifikazioarekin (gurekin «errotatzen» ibili zirenak barne, Arantzazuko beste solairu batzuk okupatzen joateko). Gure solairuaz gain, Amarako lauak ere okupatu ziren, eta Arantzazun beste instalazio batzuk ere bazeuden irekita, kasu susmagarrietarako. Zorionez, martxoaren 29a konfinamenduko bigarren asteko igandea izan zen, eta, une horretatik aurrera, ospitaleratutako pazienteen kopurua jaisten hasi zen.

– apirilaren 2an, dena antza ondo muntatuta eta kontrolatuta zegoela, solairuko erizain bat sukarra eta astenia izaten hasi zen, eta SARS-CoV-2rekin infektatuta zegoela ikusi zen. Gure prozedura guztiak berrikusi genituen, «gaixoetatik haratagoko» jarduera guztiak, eta, Mikrobiologia, Prebentzio eta Laneko Osasun Sailarekin batera, PCR bidezko ekorketa egin genuen langile guztien artean. Horretan, ikusi zen bi pertsona gehiago zeudela infektatuta, modu asintomatikoan. Horren alderdi positiboa, ia krisi guztietan alderdi positiboak egoten baitira, izan zen Agerraldien Batzordea eratu zela. Batzorde hori Prebentzio Medikuntzaren gidaritzapean eta hainbat Zerbitzuren eta ospitaleko Zuzendaritzaren parte-hartzearekin sortu zen; horren oinarrizko printzipioa izan zen, pandemiaren une jakin batetik aurrera, ez dela normaltzat jo behar osasun-langileak infektatzea. Horri esker, ondoren, beste 4 agerraldi ikertzeko aukera egon da.

 

Profesionalen lana eredugarria izan da. Zure ustez, pandemiak arrastoak utziko al ditu gure profesionalengan? Hemen bertan egoera bortitzei aurre egin behar izan dietelako esaten dut.

Nik espero dut ezetz. Hilabete hauetan uste dut egiaztatu dutela gure ospitalizazio-solairuan diziplina anitzeko talde-lanaren eredua oso baliagarria dela, izan ere, beti gomendagarria izanik ere, gure kasuan behar-beharrezkoa zen, goi-mailako isolamendu-unitatea egoteagatik. Nire ustez, azken asteotako lanak indartu egiten du halako lana, diziplina anitzekoa, informatua eta partaidetzan oinarritua, eta espero dut hori arrasto horietarako «txertoa» izango dela.

 

Eta nolakoa izan da lanegun bat infekziosoen unitatean pandemiaren unerik larrienetan?

Paradoxikoki, estresagarriagoak izan dira trantsizio- eta prestakuntza-egunak. Egun larrienetan, prestaketa jada eginda zegoen, lan egiteko modua zehaztuta zegoen, eta, nolabait, nahiko errutinazkoak ziren, nahiz eta lan handikoak.

 

Azken aste hauetan nolako pazienteak ikusi dituzue?

Martxoaren 3tik maiatzaren 22ra bitartean, COVID gaixoak izan ditugu solairuan. Apirila aurrera zihoan heinean, COVID gaixoen kopurua gutxitu egin zen pixkanaka, eta apirilaren 30ean «atzera-egite faseari» ekin genion, solairuaren erdia infekzio orokorra duten pazienteei eskainiz, eta beste erdia (ate batekin bereizita), COVID gaixoei eta gaixo susmagarriei. Ospitalizazioen bilakaera ikusita, maiatzaren erdialdean handitu egin genuen infekzio orokorretarako oheen kopurua, eta 4 ohe utzi genituen COVID gaixoentzat eta gaixo susmagarrientzat. Kontsultari dagokionez, ekainean normaltasun berrian sartu gara; horretan, kontsultako gaixo kronikoen kontsulta presentzialak eta telefono bidezkoak txandakatzen ditugu.

 

 Nola eguneratu duzue gaixotasun honi buruzko ezagutza? Nola zirkulatzen da ezagutza, non informatzen zarete, sarean lan egiten duzue…?

Informazioa (ez beti ezagutza) abiadura handian eta bide askotatik mugitu da. Erabili ohi ditugun informazio-kanalen bidez jarraitu dugu (aldizkari biomedikoak, zientzia-elkarteak, erakunde ofizialak…), nahiz eta kasu honetan berezitasun bat izan den: aldizkarietan argitaratutako lan askok ez dute aurretiazko inolako berrikuspenik izan, hain zuzen ere, emaitzak izatea premiazkoa zelako, eta horrek askoz zailagoa egin du eguneroko lanean aplika daitezkeen ondorioak ateratzea. Aski da esatea Lancet edo New England Journal of Medicine aldizkari ospetsuek atzera egin behar izan dutela beren aldizkarietan argitaratutako zenbait artikulutan eta kendu egin behar izan dituztela, egiaztatu dutenean emandako informazioa ez zela fidagarria. Orain, sosegu handiagoz, eta oraindik informazio asko agertzen den arren, informazioa argitaratzeko behar den iragazkia berriro ezarri da, eta errazagoa da gure eguneroko lanean aplika daitezkeen emaitzak ikustea.

 

Historian profesional gutxik egin diete aurre gure bizitzako esparru guztietan halako eragin handia duten bi birusi, hots, HIESaren birusari eta koronabirusari. Zuei egokitu zaizue.

Bitxia da bi gaixotasun infekzioso berri eta biak zoonosiak izanda (hau da, animalietan sortutakoak), kaltea eragiteko modua erabat desberdina izan dela. GIBak bere habitat naturaletik, hots, primateetatik, gizakietara egin zuen salto, duela 100 urte inguru. Gero, Afrikako leku oso zehatzetan kokatuta egon zen, eta gizakien artean odol eta sexu bidez transmititzeko ahalmena lortu zuen (funtsezkoa da birusetan, epidemia handiak eragin nahi badituzte). Bizimodu-aldaketek eta komunikazioetako erraztasunek globalizatu egin zuten arazoa, eta 15 urte behar izan ziren tratamendu eraginkorrak izateko. Hori dela eta, milioika pertsona hil zituen urteetan zehar. Zorionez, gaur egungo tratamenduekin, gaixotasun kroniko maneiagarri bihurtu da. Halaber, SARS-CoV-2 gaixotasuna zoonosia da, eta oraindik ez dakigu zein animaliatatik egin zuen salto gizakiarengana. Birusak berehala lortu du arnasbideetatik (kontaktu eta tanta bidez) oso modu eraginkorrean transmititzeko gaitasuna. Diagnostikatutako pazienteen % 20-30ean ospitaleratzea eskatzen duen gaixotasuna eragiten du (ziurrenik, kasu asintomatikoak ere kontuan hartuta, proportzio hori ez da % 3-5 baino handiagoa). Eta proportzio hori nahikoa da osasun-sistemak kolapsatzeko, ez badira urruntze fisikoa, konfinamendua eta antzeko estrategiak erabiltzen, nahiz eta beste garai batekoak diruditen, eta estrategia horiek biziki arrakastatsuak izan dira.

 

Birus hau hasieran uste genuena baino askoz larriagoa izan al da?

Hasieran ematen zuen txinatarrak gai izango zirela agerraldiari eusteko (izan ere, horretarako gai izan ziren), nahiz eta kalte handia eragin zien; eta ematen zuen litekeen pandemia baten arrisku nagusia Afrikatik etorriko zela, Afrikak harreman komertzial estuak baititu Txinarekin eta, halaber, Afrikako osasun-sistemak pobrea direlako. Hala ere, Wuhandik Europara zuzeneko hiru hegaldi bakarrik dauden arren (Londres, Paris, Erroma), zeharkako hegaldi ugari daude Txinatik Europara, eta badirudi sarrera ugari egon direla, esate baterako, Italiatik, Espainiatik eta Alemaniatik. Horri beste faktore batzuk gehitu zaizkio: a) Osasun Publikoak badu nolabaiteko ahultasuna (ez nahasi osasun “asistentzialeko” sistema publikoekin), oro har, nolabaiteko harrokeriaz, pentsatzen zelako Europan halakorik ez zela inoiz gertatuko (Asiako hego-ekialdeko herrialde garatuetan ez bezala, hala nola Hego Korean, Singapurren, Taiwanen edo Txinan bertan); izan ere, han, aurretik izan dituzten ezusteko garrantzitsuen ondorioz (esaterako, SARSak 2002-2003an eragindakoa), Osasun Publikoko azpiegitura sendoak dituzte; b) gaixoak identifikatzea eta isolatzea asko zailtzen duten kasu asintomatiko ugari eragiten ditu birusak; c) ospitaleratu behar diren pazienteen proportzioa, adibidez, gripearena baino askoz handiagoa da; eta d) gauza batzuetarako ona den globalizazioa, beste batzuetarako txarra izan da: globalizazioaren ondorioz, besteak beste, «just in time» delakoa izan dugu (hau da, ondasunak kontsumitu ahala ekoizten dira, eta ez lehenago, eta horrek stockak izatea zailtzen du); gainera, material-ekoizpenean beste herrialde batzuen mende (adibidez, Txinaren mende) hein handiegian egotea eragin du globalizazioak, eta horregatik, materiala eskuratzeko arazoak egon dira.

 

Zer ekarpen egin diote gaixotasun infekziosoetako adituek egungo krisiari?

Funtsean, jarduteko modu baten kultura (zikina/garbia kontzeptuak, isolamenduak eta NBE desberdinak, lan egiteko modua); arazo berrietara azkar egokitzeko gaitasuna; hasierako prestakuntza, plangintza eta koordinaziorako ezagutza; lankideen zalantzen aurrean prestutasuna agertzea, etab. Gainera, zenbait ikerlanen proposamenean BioDonostiarekin lankidetzan aritzea ere ekarri du, betiere asistentzia-lanak ahalbidetzen zuen heinean.

 

Berragertzeak egonez gero, zer alderditan jardun beharko genuke gure jarduera hobetzeko birus honen aurrean?

Ikasi dugu oso erabilgarria dela antolatuta izatea, bolada berri baten aurrean, zerbitzuan eta ospitalean hedapena nolakoa izango den. Gaixotasunaren zenbait alderdi ere ikasi ditugu, gaixoak tratatzeko modua hobetzeko aukera emango digutenak. Ikusi dugu erabilgarria dela aukerak izatea (hotel sanitarizatuak, etab.), paziente eriondoak ateratzen direnerako. Bizitzaren amaierako arreta hobetu behar dugu, ahal den heinean, hiltzen diren pazienteak ez daitezen bakarrik hil.  Ikusi dugu ezinbestekoa dela kasu bakoitzaren harremanei jarraipen azkar eta oso bat egitea, transmisio-katea lehenbailehen «hausteko». Behar adina NBE stock behar dugu, berragertze neurritsuetarako. Ikasi dugu beste espezialista batzuen laguntza oso baliagarria dela, nahiz eta hasiera batean halako gaixotasunetatik urrun egon, eta erabilgarria izan litekeela oinarrizko prestakuntza-programa bat izatea ospitaleko profesional asistentzial guztientzat, edozein espezialitate eta lanbide-kategoriatakoak izanda ere. Agian, kontaktuak kontrolatu ahal izan gabe hazten bada kasuen kopurua, garrantzitsuena honako hau da, nahiz eta ez dagoen gure esku: maila pertsonalean urruntze fisikoa izatea eta, bereziki, konfinamendua; horiek dira transmisioa murrizteko eta sistema ez kolapsatzeko funtsezko baliabideak.

 

Normaltasunera itzuliko gara edo COVID-19aren ondoren ezer ez da berdina izango?

Jakina, epe labur eta ertainean ezer ez da berdina izango. Eta txerto eraginkor bat eskuragarri jartzen denean, arazoa amaitu egingo da, baina ikasi egin behar dugu hurrengo baterako, maila guztietan eta albait hobekien prestatzeko, zalantzarik gabe egongo baitira beste batzuk. Eta, jakina, HIESak neurri unibertsalak orokortzea ekarri zuen bezala (zaharragoak garenok gogoan dugu HIESa agertu aurretik ohikoa zela erizainek gaixoei eskularrurik gabe ateratzea odola), COVID-19ak prebentzio-neurriak orokortzea ekarriko du, arnas infekzioak ez kutsatzeko (maskara kirurgikoak eta eskuetako higienea), eta hori, zalantzarik gabe, onuragarria izango da egunerokotasunean, arnasbideetako infekzioak, baita hutsalak ere, kutsatzeko arriskua murriztuko baita. Eta, bide batez, udazkenean zer gertatuko den ziur ez dakigunez, inoiz baino garrantzitsuagoa izango da gripearen aurkako txertoa jartzea, populazio zaurgarriari ez ezik, osasun-profesionalei ere bai, bereziki horiei.